مهیندخت دهنادی :

نوروز که می‌شود جای سوزن انداختن نیست، همه‌ی گردشگرانی که به یزد می‌روند می‌خواهند آتشکده، این زیارتگاه را ببینند. روزهای دیگر سال هم البته نه به اندازه نوروز ولی هر روز بازدیدکننده دارد.
آتشکده یزد، گرچه بنایی بسیار کهن ندارد و بنایش نزدیک به 80 سال پیشینه دارد اما آتشی که درون آن می‌سوزد بیش از 1500 سال است که روشن است. این آتش، فروزه‌ای است از آتش آتشکده‌ی کاریان پارس در «لارستان» که به «عقدای» یزد آورده شد و نزدیک به 700 سال در آنجا روشن نگه داشته شد و سپس در سال 522 خورشیدی از عقدا به اردکان برده شد و نزدیک به 300 سال نیز در اردکان یزد بود. در سال 852 خورشیدی آتش را از اردکان به شهر یزد آوردند. نخست در محله‌ای به نام «خلف خان علی» در خانه‌ی یکی از موبدان بزرگ به نام موبد تیرانداز آذرگشسب نگهداری می‌شد و در سال   1313 خورشیدی پس از ساخته شدن این آتشکده، آتش به درون آن برده شد.
همین پیشینه و دیرینگی است که شگفتی این نیایشگاه را دوچندان کرده است.  این سازه، از هشت سال پیش که در سیاهه‌ی بناهای ملی ثبت شد، در به روی گردشگران گشود. گرچه این موضوع، مخالفت بسیاری از زرتشتیان را برانگیخت زیرا آنجا جای نیایش به درگاه خداوند است و آنها دوست نداشتند که با ورود گردشگر، هم آرامش  آنجا به هم بریزد و هم پاکیزگی این جایگاه مقدس(:سپند) که در دین زرتشتی از ارزش بالایی برخوردار است، از میان برود. اما به هر روی به شوند درخواست بالای گردشگران برای بازدید از این آتشکده، بخشی از آن برای بازدید همگان درنظر گرفته شده است.
اما چرا در میان آن، آتش سپند(:مقدس) گذاشته‌اند. همان‌‌گونه که پرستش‌سو(:قبله) مسلمانان کعبه است. و در کلیساها مسیحی‌ها روبه تمثال عیسا، حضرت مریم و یا چلیپا (صلیب) نیایش می‌کنند و کلیمی ها هم در کنیسه روبه سوی خاور(:شرق) و خارج از آن به سوی بیت‌المقدس نماز می‌خوانند، پرستش‌سوی زرتشتیان هم روشنایی و نور است، به هر شکلی که وجود داشته باشد، خواه این نور از خورشید و ماه باشد، یا از آتش سوزان یا چراغی فروزان، چراکه آتش عنصری است زندگی‌بخش، پاکیزه و نشانی از وجود خداوند.
در ایران باستان، آدریان(:آتشکده) تنها جای نیایش نبود، بلکه به عنوان دادگاه، درمانگاه و دبستان نیز از آن بهره‌می‌بردند. حتا آدریان جایی برای دادرسی و یا آموزش کودکان بود و در بخشی از آن هم به مداوای بیماران می‌پرداختند.
کم وبیش نمای آتشکده‌ها در همه‌ی شهرهای ایران وجود داشت، همانند هم بود. آتش‌گاه در میان آدریان بود که پیوسته آتش سپند در آن می‌سوخته است. هر آدریان هشت درگاه و چند اتاق هشت‌گوشه داشته است. نمونه‌ی زنده‌ی آن را می‌توان در شهر یزد یافت. آتشکده‌ی یزد در خیابان آیت‌الله کاشانی یزد است. ساختمان کنونی آن در آبان ماه 1313 خورشیدی با سرمایه‌ی یک زرتشتی پارسی به نام «همابائی» ساخته‌شد. آتشکده بر روی زمینی که از سوی چندتن از زرتشتیان ایران ازجمله برادران امانت به نامگاه پدرشان اردشیرمهربان رستم امانت وقف شد، ساخته شد.
نقشه‌ی این بنا از سوی مهندسان پارسی کشیده شد و شادروان «ارباب جمشید امانت» سرپرستی و نظارت ساخت این بنا را بر دوش داشت.  وی در یادداشت‌های خود نوشته است که برای جلب توجه پارسیان هندوستان، پنج‌بار به آن دیار سفر کرده است. چهاربار با کشتی¬های بخار بر روی آب‌های خروشان اقیانوس هند و یک بار پیاده و با شتر در ریگزارهای بلوچستان ایران و پاکستان تا سرانجام انجمن پارسیان هند، پرداخت هزینه‌ی ساختمان آتش ورهرام یزد را پذیرفته است.
ساختمان اصلی آتشکده بر بلندای نزدیک به 21 متر از زمین و در میان حیاط بزرگی که درختان همیشه سرسبز سرو و کاج آن را پوشانده، قراردارد. نگاره‌ی فروهر و سرستون‌های سنگی آن زیبایی ویژه‌ای بدان بخشیده و روبه‌روی این بنا حوض آبی است که البته این یکی از ویژگی‌ آتشکده‌ها است که کنار آب باشند.
سرستون‌های سنگی جلوی تالار ساختمان اصلی و سنگ‌های گلدار پای دیوارها، کار هنرمندان اصفهانی است که در اصفهان سنگ‌ها تراشیده شده و سپس تا یزد برده‌اند. نگار کاشی‌های فروهر بر بالای سردر ورودی کار هنرمندان کاشی کار یزدی است.
ورود به این نیایشگاه همیشه برای نیایش‌کنندگان با آدابی همراه بوده است. از جمله پاکیزگی زنان و مردان و دیگر آن‌که مردان می‌بایست با کلاه سفید وزنان با روسری و پوشش رنگی روشن و سفید و البته همگی باید بدون کفش وارد شوند.
آتش سپند و کهن، درون آتشدان بزرگی از جنس برنز است و شخصی به نام «هیربد»، نگاهدار و پاسدار روشنایی آتش است.
بازدیدکنندگان این آتشکده می توانند این آتش همیشه فروزان را از پشت دیوار شیشه‌ای ببینند.

یاری‌نامه: فرهنگ زرتشتیان یزد. نوشته صدیقه رمضان خانی